Aan de slag met zorginkoop

Een fictief voorbeeld

De Reumapatiëntenvereniging hoort via haar achterban dat er behoefte is aan digitale behandeling, specifiek voor patiënten met reuma. Maar fysiotherapiepraktijken bieden dat nog niet aan. Als patiëntenorganisatie kun je fysiotherapeuten hierop aanspreken, en met hen verkennen of je samen daarvoor iets kan ontwikkelen. Maar je kunt ook zorgverzekeraars laten weten dat deze markt een impuls nodig heeft. De verzekeraar zou dan in het zorginkoopbeleid voor fysiotherapie kunnen opnemen dat praktijken die digitale zorg aanbieden een opslag krijgen en hierover goede voorbeelden naar buiten brengen zodat andere aanbieders het voorbeeld willen volgen.

Invloed uitoefenen

Ga je aan de slag met zorginkoop, dan kun je als patiëntenorganisatie weldegelijk invloed uitoefenen op het inkoopbeleid van de zorgverzekeraar. Verzekeraars maken afspraken over beschikbaarheid van zorg en over toegang tot zorg. Ze contracteren een bepaald aantal zorgaanbieders en maken afspraken over innovatie. Ook beïnvloeden zij het zorgaanbod op de langere termijn. Heb je als patiëntenorganisatie al contacten met zorgaanbieders over bijvoorbeeld richtlijnen of kwaliteitsstandaarden? In de meeste gevallen nemen verzekeraars de geldende kwaliteitstandaarden van beroepsgroepen/koepels over en is het aan de zorgaanbieders om hier goed invulling aan te geven. Patiëntenorganisaties kunnen samen met zorgverzekeraars bekijken of via de zorginkoop het gebruik van richtlijnen of kwaliteitsstandaarden gestimuleerd kan worden.

Verbeterkansen

Als je naar zorginkoop kijkt, dan is het betrekken van patiënten niet altijd gebruikelijk. Zorgverzekeraars doen dit wel steeds meer en het wordt ook van hen verlangd in wet- en regelgeving. Zo geldt vanaf 2021 dat de ledenraad actiever wordt betrokken bij de zorginkoop. Ook patiëntenorganisaties kunnen hierbij van betekenis zijn. Net zoals de verzekerden van een zorgverzekeraar door deze bijvoorbeeld aan te moedigen om goede voorbeelden van zorg met de zorgverzekeraar te delen.

Wat is de rol van patiëntenorganisaties en de zorgverzekeraars?

Patiëntenorganisaties hebben veel ervaringskennis en zicht op de zorg in de praktijk. De kunst is vanuit de ervaringskennis te komen tot ideeën die verbetering van de zorg voor patiënten en toekomstige patiënten teweeg brengen. Als patiëntenorganisatie heb je via de zorginkoop de kans om een verbetering te realiseren voor de gehele achterban of specifiek bij een zorgverzekeraar. Belangrijk is om de ervaring en behoefte van patiënten goed te kennen. Soms is het nodig om hiervoor een achterbanraadpleging te houden bijvoorbeeld met een focusgroep of een enquête. Bedenk dat voor verbetervoorstellen in de zorginkoop het wenselijk is om te weten bij wie patiënten verzekerd zijn, welke provincie ze wonen en van welke zorgaanbieder ze zorg hebben gehad. Met die informatie kom je verder in de samenwerking met zorgverzekeraars en het verbeteren van de zorginkoop.

De zorgverzekeraars hebben als taak om voor hun verzekerden voldoende en een gevarieerd aanbod van zorg in te kopen van voldoende kwaliteit. Daar moeten ze ook verzekerden bij betrekken. Vanaf 2021 zijn zorgverzekeraars verplicht om uit te leggen aan hun verzekerdenraad hoe zij dat doen. Naast het maken van afspraken met de aanbieders en betalen van aanbieders, hebben zorgverzekeraars de uitdaging om een betaalbare premie te realiseren. Het is dan ook belangrijk dat de zorg die zorgverzekeraars inkopen doelmatig is.

Rol van Patiëntenfederatie Nederland en Zorgverzekeraars Nederland

Zorgverzekeraars Nederland en Patiëntenfederatie Nederland vinden het beiden belangrijk dat de dialoog goed op gang komt tussen de patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars. De Patiëntenfederatie helpt je daarom om dit gesprek goed vorm te geven met de informatie en tools in deze handreiking. Daarnaast volgen we de ervaringen die patiëntenorganisaties hebben met het participeren in zorginkoop. Met als doel om patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars in de gelegenheid te stellen om ook van elkaar te leren. Met deze handreiking en de tools helpt Zorgverzekeraars Nederland patiëntenorganisaties beter de weg te vinden in de wereld van zorgverzekeraars en omgekeerd.

We voelen ons beiden verantwoordelijk voor meer aandacht voor patiëntgerichte zorginkoop. Zodat de betrokkenheid van patiënten bij de zorginkoop net zo vanzelfsprekend wordt als bij de ontwikkeling van kwaliteitsrichtljinen.

Let op! Zorgverzekeraars hebben allemaal hun eigen zorginkoopbeleid. Ze kunnen daarover onderling geen afspraken maken. Voor het uitoefenen van invloed op de zorginkoop moet je dus bij de afzonderlijke zorgverzekeraars zijn. Brancheorganisatie Zorgverzekeraars Nederland (ZN) gaat niet over de inhoud van het inkoopbeleid. ZN heeft wel een coördinerende rol voor communicatie en proces en voor contacten met het zorgveld en het ministerie en toezichthouders.

Patiëntenparticipatie

Patiënten hebben unieke kennis en ervaringen die kunnen bijdragen aan betere zorg. Actieve betrokkenheid van patiënten en patiëntenorganisaties draagt bij aan het patiëntgerichter maken van de zorg. Bijvoorbeeld door:

• verbetering van de kwaliteit van zorg, doelmatigheid van onderzoek of verhoging van de relevantie hiervan
• betere aansluiting van de zorg bij wat mensen nodig hebben
• verhoging van het draagvlak van beslissingen die worden genomen
• betere implementatie van nieuw beleid, afspraken of ontwikkelde producten

Voor patiëntenparticipatie onderscheiden we verschillende niveaus van betrokkenheid. Ook wel bekend als de participatieladder. Hieronder een toelichting op de niveaus uit de participatieladder voor patiëntenorganisaties in het beleid van zorgverzekeraars.

Hoe kun je als patiëntenorganisatie worden betrokken bij het beleid van zorgverzekeraars?

1. Informeren

Zorgverzekeraars informeren alle relevante patiënten(organisaties) over het inkoopbeleid. Er is in principe geen ruimte voor interactie. Informeren is feitelijk geen participatie, maar het kan wel de basis vormen om participatie te starten en te bevorderen.

2. Raadplegen

Zorgverzekeraars nodigen patiëntenkoepels en enkele grote patiëntenorganisaties uit voor een interactief gesprek over het voorgenomen zorginkoopbeleid van de zorgverzekeraar.

Hier mag men (vaak eenmalig) meedenken en meepraten. Een patiëntenorganisatie, groep patiënten of individu wordt verzocht zijn mening te geven en/of ervaring te delen.

3. Adviseren

Een zorgverzekeraar vraagt een patiëntenorganisatie te adviseren over voorgenomen inkoopbeleid. Het gaat daarbij om het inbrengen van problemen, wensen en oplossingen namens een groep. Het kan ook zijn dat patiëntenorganisaties hun ideeën sturen over verbetering van zorginkoop naar een verzekeraar, waarna een dialoog op gang komt tussen verzekeraar en patiëntenorganisatie. Met als doel de zorginkoop patiëntgerichter te maken.

4. Coproduceren

Vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars hebben evenredige invloed en werken effectief samen aan zorginkoopbeleid. Dit is geen staande praktijk. Zorgverzekeraars zijn verantwoordelijk voor de zorginkoop voor al hun verzekerden. Daarbij zijn zorgverzekeraars verplicht om verzekerden te betrekken. Hoewel de zorginkoop zeker van belang is voor patiënten, is de groep verzekerden bij een zorgverzekeraar vele malen groter en kunnen de belangen van verzekerden en patiënten verschillen.

5. Meebeslissen

Patiënten sturen en beslissen mee over allerlei soorten beleid namens patiëntenorganisatie(s) of een groep patiënten. Dit kan in theorie ook gaan over het zorginkoopbeleid. Maar de regels voor de financiële dienstverleners, waar ook zorgverzekeraars toe behoren, leiden nog tot beperkingen.

6. Zelfbeheer

Patiëntenorganisaties zetten zelf een eigen initiatief op en dragen zelf verantwoordelijkheid voor de uitkomsten en resultaten. Denk aan het zelf in- en verkopen van een bepaald hulpmiddel door een patiëntenorganisatie, bijvoorbeeld een glucosemeter via de webwinkel van de diabetesvereniging.

Coproduceren, meebeslissen en zelfbeheer zijn intensievere vormen van participatie en komen in zorginkoopbeleid weinig voor. In heel veel gevallen blijft het bij informeren en raadplegen. Dat kan via de website, (digitale) nieuwsbrieven of de mail. Maar in gesprek komen met elkaar en nieuwsgierig zijn naar elkaars perspectief levert vaak meer op. Ook op onderwerpen waar het schuurt. Het is prima om op onderdelen van mening te verschillen, maar heb begrip voor elkaars situatie. Door het gesprek aan te gaan kun je ondanks de verschillen samen bekijken hoe zorgverzekeraars toch rekening kunnen houden met je wensen als patiëntenorganisatie. Bijvoorbeeld door het afspreken van een overgangsjaar bij een nadelige verandering of extra ondersteuning vanuit zorgadvies met een speciaal telefoonnummer voor patiënten.

Wil je meer weten over de toepassing van patiëntenparticipatie bij zorginkoop? In het volgende hoofdstuk tref je verschillende voorbeelden.