Wilsbekwaam of wilsonbekwaam?

Om te kunnen beslissen over een onderzoek of een behandeling, heb je informatie nodig. Deze informatie moet je dan wel kunnen begrijpen. Als je niet meer zelf kunt beslissen, wordt dat ook wel wilsonbekwaam genoemd. Je kunt dan niet meer goed zelf bepalen wat je wilt.

• Je kunt geen keuze duidelijk maken
• Je begrijpt de informatie over de behandeling of ziekte niet
• Ook niet als een hulpverlener dit goed uitlegt
• Je beseft niet wat de informatie betekent voor jouw situatie
• Je kunt de mogelijke behandelingen niet goed afwegen op basis van informatie.

Of je zelf kunt beslissen, hangt ook af van het soort beslissing. Vooral bij een ingrijpende behandeling is het belangrijk dat je goed begrijpt wat de gevolgen en risico’s kunnen zijn.

Iedereen is vrij besluiten te nemen die anderen, ook de dokter, onverstandig lijken. Je bent niet perse wilsonbekwaam, wanneer je bewust kiest om een advies van de dokter niet op te volgen. Belangrijk is dat je de informatie begrijpt en een overwogen keuze kunt maken. En dat je de gevolgen van je beslissing kunt beoordelen en overzien. Als je een bewuste beslissing kan nemen, ben je wilsbekwaam.

Voorbeeld - Weloverwogen risico’s nemen

De dokter raadt een vrouw met ernstige nierproblemen af om zwanger te worden. Ze begrijpt welke risico’s ze neemt, wanneer ze zwanger wordt. Toch besluit de vrouw na lang nadenken, toe te geven aan haar grote kinderwens. Zij neemt, weloverwogen, de risico’s.

Wanneer ben je wilsonbekwaam?

‘Een persoon die niet in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake is wilsonbekwaam’. Maar wat betekent dit precies?

In een aantal situaties is duidelijk dat je niet zelf kunt beslissen. Bijvoorbeeld wanneer je in coma ligt of buiten bewustzijn bent. Of bij een zware verstandelijke beperking of vergevorderde dementie. Maar soms is het minder duidelijk. Er zijn aandoeningen waarbij je de ene keer wel en de andere keer niet voor jezelf kunt beslissen. Bijvoorbeeld bij een psychiatrische aandoening, een lichte verstandelijke beperking, niet aangeboren hersenletsel of beginnende dementie.

Je bent altijd wilsonbekwaam ter zake, dat houdt in dat je wilsonbekwaam bent in een bepaalde aangelegenheid of situatie Je kunt ook voor de ‘ene zaak’ wilsbekwaam zijn en voor een andere zaak/situatie niet. Of iemand wilsonbekwaam is, wordt daarom per beslissing beoordeeld. Iedereen is wilsbekwaam (mag zelf beslissen), tenzij het tegendeel is bewezen.

Wie bepaalt of iemand wilsonbekwaam is?

Het uitgangspunt is dus dat je zelf beslist. De hulpverlener moet bij elke beslissing opnieuw beoordelen of je zelf bewust kunt kiezen. Zo ja, dan is de keuze aan jou. Zo nee, dan kijkt de hulpverlener wie moet (mee-)beslissen.

Hulpverleners kunnen meestal tijdens de behandeling en verzorging zelf beoordelen of je wilsbekwaam bent. En waarover je kunt beslissen. Zij kunnen hierover ook overleggen met andere hulpverleners in het behandelteam. Bij twijfel volgt een onafhankelijke beoordeling. Een niet behandelend arts (zoals een specialist ouderengeneeskunde of psychiater) onderzoekt dan of je wel of geen weloverwogen keuze kunt maken over jouw onderzoek of behandeling. Ze stellen je bepaalde vragen om goed te beoordelen of je hierover kunt beslissen (wilsbekwaam bent). Je kunt ook tijdelijk wilsonbekwaam zijn, bijvoorbeeld bij bewusteloosheid.

In de psychiatrie is het vaststellen van wilsonbekwaamheid vaak extra ingewikkeld. De ene keer kan een patiënt met een psychiatrische aandoening zelf zijn belangen behartigen. Een andere keer lukt dat niet. Iemand kan ook gedeeltelijk wilsonbekwaam zijn. Soms komt het voor dat iemand vindt dat hij zelf kan beslissen, terwijl de hulpverlener dat niet vindt. Dan is goed overleg nodig met de patiënt en zijn naasten.

Voorbeeld - Tijdelijk geen grote beslissingen nemen

In een psychiatrisch ziekenhuis wordt een man vrijwillig opgenomen die ernstig in de war is. Hij kan zelf eenvoudige keuzes maken, bijvoorbeeld over welke kleren hij wil dragen. Maar over zijn behandeling kan hij tijdelijk geen beslissingen nemen. Hij overziet de gevolgen niet.

Wanneer moet een ander beslissen?

Voor een medische behandeling, een opname of een onderzoek geef je eerst toestemming. Als je geen toestemming kunt geven, kunnen hulpverleners soms wachten tot je dat weer kunt. Bijvoorbeeld bij een korte periode van bewusteloosheid. Kan de behandeling niet uitgesteld worden of kun je (voorlopig) niet meer zelf beslissen? Dan kan een vertegenwoordiger in jouw plaats toestemming geven.

Gedwongen opname

Iemand kan een gevaar vormen voor zichzelf of anderen. Bijvoorbeeld door een psychiatrische aandoening, een verstandelijke beperking of vergevorderde dementie. In dergelijke situaties kan iemand gedwongen worden opgenomen in een instelling. Dit kan alleen, als er geen enkele andere oplossing is om het gevaar op te heffen. De rechter beslist of iemand gedwongen mag worden opgenomen. Directe familie, de curator, mentor of een behandelaar mogen zo’n opname aanvragen. De officier van justitie bepaalt vervolgens of hij een procedure start. Hiervoor is ook een geneeskundige verklaring nodig.

Kijk hier voor meer informatie over gedwongen opnamen en andere dwang in de zorg.