Er zijn verschillende soorten vertegenwoordigers met verschillende verantwoordelijkheden (of bevoegdheden):

• de curator
• de mentor
• de schriftelijk gemachtigde
• de niet-benoemde vertegenwoordiger

Een andere vertegenwoordiger is de bewindvoerder, die over geldzaken beslist. Deze wordt door de rechter toegewezen. Hij mag niet over jouw medische situatie beslissen. Daarom beschrijven we de bewindvoerder niet in deze brochure.

In de praktijk zul je, wanneer je niet verwacht dat je wilsonbekwaam wordt, alleen een niet-benoemde vertegenwoordiger hebben. Dit is anders wanneer je een permanente wilsonbekwaamheid hebt zoals een verstandelijke beperking of vergevorderde dementie. Dan zul je vaak een mentor of curator hebben.

De curator

Als je je financiële en persoonlijke belangen niet meer kunt behartigen, kan de rechter je onder curatele stellen. Vaak is sprake van een ernstige psychiatrische aandoening of verstandelijke beperking. De rechter benoemt dan een curator die jou op alle gebieden vertegenwoordigt. De curator moet voor bijna elke handeling en beslissing toestemming geven. Hierbij betrekt hij jou zo veel mogelijk. Zijn positie lijkt op die van ouders of een voogd. Het verschil is dat de curator beslist voor een volwassene. Je kunt zelf een voorkeur aangeven voor wie jou curator wordt. Dit kan zowel een familielid zijn als iemand anders.

Je kunt zelf bij de rechtbank vragen om onder curatele gesteld te worden. In de praktijk zal een partner of familielid dit meestal doen. Ook de officier van justitie of de instelling waar iemand verblijft, kan vragen of iemand een curator krijgt. Zij moeten dan kunnen aangeven waarom de familie dit niet kan of wil doen. Iemand onder curatele stellen is een drastische maatregel die in de praktijk weinig voorkomt.

De mentor

Een mentor wordt ook door de rechter benoemd. Hij neemt namens jou beslissingen over je verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding. Dit doet hij samen met jou. Hij kan ook met jou afspreken welke beslissingen jij zelf kunt nemen. Een mentor gaat niet over jouw geldzaken.
In de volgende gevallen kan worden overgegaan tot het aanvragen van een mentor:

• Als je langere tijd een vertegenwoordiger nodig heeft
• Je geen benoemde vertegenwoordiger heeft
• Je geen directe familie hebt die wil of kan vertegenwoordigen
• De familie het onderling oneens is over de zorg of over de beste behandeling
• Wanneer de vertegenwoordiger niet als goed vertegenwoordiger handelt. Je kunt zelf een mentor aanvragen bij de rechtbank. Ook jouw familie of de instelling waar je verblijft kan dat doen. De rechter houdt rekening met je voorkeur. Zo kun jij of jouw naaste aan de rechter voorstellen wie jouw mentor wordt. Vaak zijn dat de partner, ouders, kinderen, broers, zussen of een kennis of vriend. Ouders of andere familieleden mogen samen het mentorschap uitoefenen; je krijgt dan twee mentoren.

Heb je geen familie of zijn er conflicten in de familie? Dan kan de rechter iemand anders als mentor benoemen. Dit kan bijvoorbeeld een mentor vanuit een beroepsmatige organisatie zijn of een getrainde vrijwilliger vanuit de Stichting Mentorschap. Hulpverleners of medewerkers van de instelling waar je verblijft, mogen niet jouw mentor worden. Dan zouden zij, namens jou, beslissen over hun eigen behandelvoorstellen.

Voorbeeld - Ouders worden mentor voor zoon met een verstandelijke beperking

Een jongen met een licht verstandelijke beperking wordt binnenkort 16 jaar. Dan mag hij zelf beslissen over medische behandelingen. Maar hij kan de gevolgen hiervan niet overzien. Daarom vragen zijn ouders mentorschap bij de rechtbank aan. Zo kunnen ze in de toekomst blijven zorgen voor het welzijn van hun zoon.

Een curator en mentor hebben recht op een vastgestelde vergoeding voor hun werkzaamheden. In principe betaalt u dit zelf. Kunt u dit niet betalen, dan krijgt de curator of mentor een vergoeding uit de bijzondere bijstand van de gemeente.

De schriftelijk gemachtigde

Je kunt ook zelf iemand aanwijzen als jouw toekomstige vertegenwoordiger. Hij kan namens jou optreden wanneer dat in de toekomst nodig zou zijn. Jij legt dit vast in een schriftelijke machtiging, ondertekend door jou.

Dit moet je doen wanneer je nog wilsbekwaam bent. Jij beschrijft in welke situaties jouw vertegenwoordiger voor jou beslist en wat jouw wensen zijn. De gemachtigde volgt die wensen dan op bij beslissingen namens jou. De schriftelijk gemachtigde wordt ook wel ‘benoemd vertegenwoordiger’ genoemd. Hij heeft meer zeggenschap dan de niet-benoemde vertegenwoordiger, omdat jij hem zelf hebt aangewezen.

De niet-benoemde vertegenwoordiger

De niet-benoemde vertegenwoordiger beslist namens jou, bijvoorbeeld wanneer jij onverwacht niet zelf kunt beslissen over een medische behandeling. Bijvoorbeeld bij een ongeluk of ernstig hartinfarct. Als je hiervoor niemand schriftelijk hebt gemachtigd en geen wettelijk vertegenwoordiger hebt, beslist een niet-benoemde vertegenwoordiger voor jou.

Er is altijd maar één niet-benoemde vertegenwoordiger. In eerste instantie is dit je echtgenoot of partner. Ook naaste familieleden zoals ouders, kinderen, of een broer of zus kunnen jou vertegenwoordigen. Familieleden zijn niet verplicht om jou te vertegenwoordigen.

In overleg kan de familie bepalen wie jouw niet-benoemde vertegenwoordiger wordt. Komen ze hier niet uit, dan bepaalt de hulpverlener dit. ‘De hulpverlener kijkt hierbij naar zaken als de kwaliteiten van de niet-benoemde vertegenwoordiger, de woonsituatie, de woonafstand, maar ook naar de emotionele en financiële band tussen jou en de niet-benoemde vertegenwoordiger.